از نقش تار و پود تا طراحی پارچه

قدمت پارچه‌ها تقریبا برابر با قدمت تمدن بشری است. طراحی پارچه هم، موضوع جداگانه‌ای نیست.

شاید وقتی از طراحی پارچه صحبت می‌کنیم، فکرتان به سمت چاپ یا طرح روی پارچه برود اما در واقع، ساختار اصلی پارچه هم، بخشی از طراحی پارچه است.

به عنوان مثال، یک پارچه تک رنگ با بافت سرژه و یک پارچه دیگر با همان رنگ اما با بافت ساده ظاهر متفاوتی خواهد داشت. یا از اساس پارچه‌های تاری پودی، گردباف و ژاکارد و.. تفاوت بسیاری با هم دارند.

پس از ابتدا انتخاب الیاف، ترکیب الیاف، بافت پارچه، ضخامت پارچه، نوع رنگرزی، نوع تکمیل و.. در ظاهر و کاربرد پارچه نهایی تاثیر چشمگیری دارد.

تاریخچه طراحی پارچه

نخ و پارچه‌ها از زمان‌های خیلی قدیم رنگ و چاپ می‌شدند. نمونه‌های از پارچه‌های رنگ شده در قرن دوم پیش از میلاد در خرابه‌های روم، پارچه‌های ابریشمی تای‌دای در زمان سلسله تانگ در چین (سال 618 تا 907 پس از میلاد) و شواهدی از چاپ پارچه در هند در قرن چهارم پیش از میلاد، نمونه‌های از رنگ و چاپ دوران قدیم هستند. همچنین پارچه‌های بافته شده از لینن و پشم، که از مصر باستان در قرن چهارم پس از میلاد باقی مانده، نشان می‌دهد که از تکنیک‌های بافندگی بسیار پیشرفته‌ای استفاده می‌شده. و همانطور که می‌دانیم، در ایران هم از زمان‌های خیلی قدیم، انواع پارچه، فرش و تپسری پیشرفته‌ای تولید می‌شده.

انقلاب صنعتی

کم‌کم بعد از انقلاب صنعتی و پیشرفت تکنولوژی و به وجود آمدن ماشین‌های مختلف در صنعت نساجی، سرعت تولید و پیشرفت پارچه بیشتر شد. الیاف جدید، بافت جدید، روش‌های چاپ و تکمیل جدید همه به کمک هم تنوع پارچه‌ها را بسیار بیش از پیش کردند. همچنان با پیشرفت روز به روز تکنولوژی، الیاف و پارچه‌های جدیدی ساخته می‌شوند که کاربردهای متفاوتی دارند.

مراحل طراحی پارچه

مراحل طراحی پارچه شبیه به مراحل طراحی لباس است. از بررسی و تحقیق در مورد جامعه هدف آغاز می‌شود، با ایده‌پردازی، انتخاب کانسپت و ساخت مودبرد ادامه پیدا می‌کند و در نهایت رنگ‌ها، المان‌ها و ترکیب‌بندی و چیدمان نقش نهایی پترن ایجاد می‌شود.

اگر طراحی پارچه مربوط به بافت آن باشد، در مرحله تولید پارچه و با انتخاب و ترکیب نخ و الیاف اتفاق می‌افتد و در نهایت دو طرف پارچه معمولا یک شکل خواهند بود. پارچه‌های چهارخانه، پیچازی، تارتان و یا پارچه‌هایی که بافت ویژه‌ای دارند مانند ژاکارد نمونه‌ای از این موارد هستند که هنگام بافت پارچه این نقش و طرح‌ها ایجاد می‌شوند.

روش دیگر برای طراحی پارچه، چاپ است که معمولا فقط یک طرف پارچه چاپ می‌شود. روش‌ها و کیفیت‌های متنوعی برای چاپ پارچه وجود دارد که می‌توان با توجه به سبک کار مقدار تولید و قیمت نهایی مورد نظر روش مناسب را انتخاب کرد.

دیزاین

در این مرحله طراح طرح اولیه را مانند یک نقشه مقدماتی اجرا می‌کند. مواردی که طراح هنگام دیزاین مورد توجه قرار می‌دهد عبارتند از:

1. گروه سنی که پارچه را استفاده می‌کنند. ( خردسال، کودک، نوجوان، جوان، مسن)
2. جنسیت استفاده کننده از پارچه (زن، مرد، هردو)
3. فصلی که پارچه در آن استفاده می‌شود (بهار تابستان پاییز زمستان)
4. ترندهای فصل
5. موقعیت زمانی و مکانی و موارد استفاده از پارچه
6. موقعیت فرهنگی، اجتماعی و جغرافیایی
7. جنس پارچه (نوع الیاف، تراکم، بافت، عرض پارچه)
8. امکانات تولید پارچه و چاپ
9. قیمت تمام شده برای تولید پارچه
10. سلیقه سفارش دهنده پارچه

طراحی اولیه

در این مرحله اتودهای مختلفی توسط طراح انجام می‌شود، تغییرات مختلف انجام می‌شود تا در نهایت به طرح اصلی و دلخواه طراح نزدیک شود. گاهی به صورت سنتی و روی کاغذ و گاهی مستقیم در کامپیوتر انجام می‌شود.

انتخاب طرح نهایی

در این مرحله اتودهای اولیه کنار هم چیده می‌شود سپس با انتخاب یک یا چند طرح اولیه بقیه اتودها کنار گذاشته می‌شود. حالا رنگ هر طرح و ترکیب رنگ‌ها انتخاب می‌شود. شکل موتیف‌ها نهایی می‌شود و بهترین ترکیب‌بندی انجام می‌شود.

طراحی در ابعاد اصلی چاپ

با توجه به نوع چاپ (دستی یا دیجیتال) در این مرحله طراحی در ابعاد مورد نظر ایجاد می‌شود. اگر چاپ دستی باشد نمونه گیری با ساخت شابلون و به صورت دستی انجام می‌شود اگر طراحی دیجیتال باشد نمونه‌ای چاپ می‌شود و در نهایت برای چاپ نهایی فرستاده می‌شود.

روش‌های مختلف چاپ روی پارچه و طراحی پارچه

• چاپ مهر Block printing

ابتدا موتیف‌های طراحی شده روی تکه‌های چوب حکاکی می‌شوند سپس رنگ روی مهر قرار می‌گیرد و روی پارچه به صورت دستی چاپ می‌شود. این روش به دلیل زمان و زحمت زیادی که می‌برد، چندان متداول نیست اما نتیجه زیبا و منحصربه‌فردی ایجاد می‌کند.

• چاپ غلتکی Roller Printing

وقتی بخواهیم یک طرح تکرار شونده را در ابعاد بزرگ اجرا کنیم، این روش مناسب است. غلتک‌های بزرگ چدنی با روکش با پارچه‌ای مقاوم در وسط دستگاه وجود دارند. این غلتک پارچه را حرکت می‌دهد تا مهرهای حکاکی شده داخل دستگاه طرح را روی پارچه پیاده کنند. در نهایت طی پروسه‌ای پارچه پرینت شده و خشک شده و آماده از دستگاه بیرون می‌آید.

• چاپ سیلک اسکرین Silk Screen Painting

روش دیگر که در سه ابعاد دستی، نیمه اتوماتیک و اتوماتیک انجام می‌شود، سیلک اسکرین است. در پروسه دستی، ابتدا پارچه روی میز چاپ فیکس می‌شود، سپس طرح توسط یک شابلون چوبی که روی آن پارچه توری ابریشمی یا نایلونی پوشیده شده، منتقل می‌شود.. شابلون بر روی پارچه فیکس شده و سپس خمیر چاپ روی شابلون ریخته می‌شود و توسط اسکوئیچی یا پارو پخش می‌شود. مناطق باز شابلون رنگ را از خود عبور داده و به سطح پارچه می‌رساند. برای هر رنگ این عملیات تکرار می‌شود تا به طرح نهایی برسد. با توجه به ابعاد هر تکه و مقدار تولید یکی از سه مدل این روش انتخاب و انجام می‌شود.

• چاپ حرارتی Heat transfer printing

با به وجود آمدن پارچه‌های پلی‌استر، این روش چاپ هم به وجود آمد. طرح مورد نظر ابتدا روی کاغذ چاپ می‌شود، سپس توسط دو غلتک داغ، روی پارچه منتقل می‌شود.

در تمام این روش‌های چاپ، نوع و غلطت خمیر چاپ اهمیت زیادی دارد. هر کدام از آن‌ها با روش‌های مختلفی مثل بخار دادن یا مواد شیمیایی فیکس می‌شود و در نهایت شسته می‌شود تا مواد و رنگ‌های اضافی آن خارج شود.

ترندها در دنیای طراحی پارچه

همانطور که هر فصل ترندهای مختلف برای پوشاک در سیلوئت‌های مختلف، رنگ‌های مختلف اعلام می‌شود، طرح و بافت پارچه‌ها هم بخش مخصوص خود را در ترندها دارند. هر فصل پرینت‌های متنوع، ترکیب رنگ‌ها و حتی بافت پارچه‌های مختلفی ترندی می‌شوند. به عنوان مثال در یک فصل ممکن است پارچه‌های چرم مصنوعی، پارچه‌های براق، پرینت‌های گلدار و رنگ‌های نئونی ترند شوند، پس طراح پارچه باید هر فصل بر اساس ترند و نیاز بازار طرح‌های مناسبی ارائه کند. این ترندها فقط مربوط به پارچه پوشاک نیست و در لوازم منزل، دکور و.. هم استفاده می‌شود.

آینده طراحی پارچه

در طول تاریخ جنس و ساختار پارچه‌ها همواره در حال پیشرفت و توسعه بوده است. از ابتدای تمدن بشری و استفاده از پوست حیوانات و الیاف ساده‌تر مثل لینن و پنبه تا امروز و انواع الیاف بشرساخته جدید و هوشمند، که روز به روز متنوع‌تر هم می‌شوند، تا حتی منسوجاتی که توسط پرینترهای سه‌بعدی ایجاد می‌شوند، روند این تغییرات را نشان می‌دهند. حالا که در کل جهان توجه به محیط‌زیست بیشتر شده، مهم‌ترین موضوع در حال حاضر، آگاه بودن از ضرر و منفعت هر الیاف و هر روش و انتخاب بهترین و کم آسیب‌ترین گزینه ممکن است.

منابع

https://www.britannica.com/topic/textile/Textiles-in-the-New-World

https://www.britannica.com/topic/textile/Textile-consumption

کتاب اصول و مبانی طراحی پارچه نوشته حسین صدیقی