چرا ب­کارگیری تفکر سیستمی در زندگی شخصی و کاری اهمیت دارد؟

تفکر سیستماتیک

تفکر سیستمی چیست؟

تفکر سیستمی یکی از موضوعاتی است که برای هر شخص به عنوان فرد، مدیر، کارمند و … در تصمیم­‌گیری­‌های زندگی، شخصی و کاری مورد استفاده قرار می­‌گیرد. تفکر سیستمی به ما می‌­آموزد که باید به رفتار کل سیستم توجه کرد و کارایی هر جزء را در تعامل با سایر اجزای سیستم سنجید. تفکر سیستمی یعنی ریشه‌­ای­‌تر و عمیق­‌تر نگاه کردن به مسائل و مشکلات.

بعضی از مسائل و سیستم‌­ها هستند که قابل تجزیه به تکه‌های کوچک نیستند و تجزیه کردن آنها به بخش‌های کوچک در اصل از بین بردن آنهاست و در خیلی از موارد با خرد کردن یک مسئله به مسائل کوچکتر حل آن ساده­‌تر نمی­‌شود. بنابراین این تفکر کمک می­‌کند تا با افق بازتر و به صورت کلی به حل مسائل بپردازیم. چنین تفکری به ما کمک می­‌کند که اگر عضوی از یک سیستم هستیم، بدانیم که رعایت تمام مکانیزم­‌های تعبیه شده در سیستم، در راستای رشد سیستم و در نهایت بقای من در سیستم است. به جای آن‌که فکر کنیم مکانیزم‌­ها فقط برای شخص من تعبیه شده­‌اند.

 

الزامات تفکر سیستمی

  • نباید به بررسی هر یک از اجزای سیستم به صورت مجزا پرداخت.
  • به جای بهبود هر یک از اجزا به صورت جداگانه، بهبود کل سیستم باید در نظر گرفته شود.
  • توجه به تعامل و رابطه بین اجزا. زیرا تغییر یکی از اجزا باعث تاثیرگذاری بر روی سایر اجزا یا کل سیستم می­‌شود.
  • سیستم باید به گونه­‌ای باشد که تمامی اجزای آن با یکدیگر هماهنگی داشته­ باشند.

وجود تعادل در سیستم

 

تعادل در سیستم

یکی از نکات مهم در تفکر سیستمی توجه به تاثیرپذیری اجزا از یکدیگر است. با توجه به رابطه موجود بین اجزا، هرگز نمی‌­توان به صورت مطلق درباره یکی از اجزا تصمیم­‌گیری کرد. نکته مهم بعدی این است که زمانی یک سیستم به صورت بهینه عمل خواهد کرد که هر یک از اجزای آن، به منافع کل سیستم و نه فقط به منافع خود فکر کنند.

افق تحلیل در تفکر سیستمی

افق تحلیل در تفکر سیستمی به ما می‌­آموزد تا در مواجهه با هر مشکل و چالشی، شتابزده تصمیم­‌گیری نکنیم و برای ارائه راهکارهای پیشنهادی به دو نکته مهم توجه کنیم:

  • افق زمانی راه حل: راهکاری که ارائه شده برای چه بازه زمانی موثر است؟ (برای مثال یک روز، یک ماه، یک سال)
  • محدوده اثر راه­ حل: به معنای آن است که بدانیم راهکار ارائه شده بر چه محدوده­ای از مشکل تاثیرگذار است. (برای مثال راه­‌حل ارائه شده تنها بخشی از مشکل یا کل مشکل را حل می­‌کند.)

برای مثال در صنعت پوشاک توجه به افق زمانی و محدود اثر می­‌تواند تاثیر قابل توجهی بر ارائه محصول کاربردی داشته باشد تا نیاز بازار و مشتری را در بهترین زمان ممکن ارائه دهد.

اثر مار کبرا

 

اثر مار کبرا

برای درک بهتر آنچه تا به اینجا درباره تفکر سیستمی گفته شد، خواندن داستان مار کبرا که سبب به وجود آمدن اصطلاح جهانی اثر مار کبرا شده، به شما کمک خواهد کرد.

سال‌­ها پیش تعداد مارهای کبرا در سطح شهر دهلی به شدت افزایش یافته بود. با توجه به وسعت این معضل، دولت تصمیم گرفت که از مشارکت شهروندان برای رفع این مشکل استفاده کند. به ازای هر مار مرده که تحویل دولت داده می­‌شد، جایزه نقدی در نظر گرفته شد. راهکار ارائه شده در ابتدا بسیار موفقیت‌­آمیز بود اما بعد از مدتی تعداد مارهای سطح شهر نه تنها کم نشد، بلکه بیشتر هم شد. علت آن کاملا واضح است…

پس از مدتی مشخص شد که مردم در خانه­‌های خود مار پرورش می­‌دهند تا به ازای تحویل مارهای مرده به دولت پول بیشتری دریافت کنند. دولت پس از رمزگشایی از این معما، اعلام کرد که دیگر برای مارهای کبرای مرده جایزه پرداخت نخواهد کرد. مردم که دیدند این کسب و کار دیگر رونق ندارد،‌ تصمیم گرفتند مارها را از خانه‌ی خود بیرون کنند. طبیعی است که هیچ‌کس مار را کنار خانه‌ی خودش رها نمی‌کرد. بنابراین هر فرد مارهای خود را به دورترین نقطه از خانه‌اش ‌برد و رها ‌کرد. حالا مشکل جدیدی به وجود آمد که حدس زدن آن کار راحتی است. هر کس مارهای خود را در دورترین نقطه از خانه‌­ی خود رها کرد.

در این داستان نه دولت و نه مردم تفکر سیستمی نداشتند. به خصوص مردمی که فقط به منافع خودشان فکر کرده بودند. اما در نهایت ضررش به خودشان و همه­‌ی مردم شهر رسیده بود. به طور کلی اثر مار کبرا به عواقب منفی ناخواسته اشاره دارد.

تمرین روزانه تفکر سیستمی

برای یادگیری و به کار بردن تفکر سیستمی در موقعیت­‌های مختلف به طور کلی تمرین­‌ها به دو دسته فردی و گروهی تقسیم می­‌شوند.

تمرین­‌های فردی تفکر سیستماتیک:

  • پرسیدن سوالات متفاوت که کمک به تعریف و حل مشکل می­‌کند. سوالاتی به بررسی روابط پایه‌­ای و الگو­های رفتاری در طول زمان تمرکز دارد، پرسش­‌هایی که سبب توجه بیشتر به عواقب ناخواسته می­‌شود و سوالاتی که کمک می­‌کند تا درک دیگران در مورد موقعیت­­‌های مختلف را بیابیم.
  • تجربه­‌ی بازه­­‌های زمانی متفاوت به معنای آن که به بازه­‌های زمانی کوتاه اکتفا نکنیم. بازه­ی زمانی “حال” را گسترش بدهیم. در این صورت می‌توانیم روابط را درک کنیم که پیش از آن قادر نبودیم. سرعت فرآیندها را کاهش دهیم تا بتوانیم به خوبی سیستم را درک کرده و با آن هماهنگ شویم.
  • شناسایی سیستم­‌های اطراف خود که باعث شناخت بیشتر بازخوردها در موقعیت­‌های مختلف می‌شود.

تمرین­‌های گروهی تفکر سیستماتیک:

  • یافتن یک مربی و حضور به عنوان کارآموز در کنار یک متفکر سیستمی در پروژه­‌های و موقعیت­‌های مختلف.
  • عضو بودن در گروه کتاب‌خوانی و بحث و بررسی موضوعات خوانده شده.
  • تشکیل انجمن‌­های یادگیری با کسانی که علاقه­‌مند به تفکر سیستمی هستند، چه به صورت حضوری و چه به صورت آنلاین، جمع شوید. از اعضا بخواهید تجارب تجاری خود را با شما به اشتراک بگذارند و یکی را برای بحث در گروه انتخاب کنید.

تفکر سیستمی در طراحی

به کار بردن تفکر سیستمی در طراحی به معنای توجه به هر یک از عناصر طراحی مانند محصول، مصرف­‌کننده و خدمات به صورت جداگانه نیست. بلکه توجه به کل سیستم به صورت همزمان که شامل تمامی عناصر طراحی است، می­‌باشد.

همانطور که گفته شد، تفکر سیستمی تفکری کل‌نگر است. بنابراین توجه به اجزا به صورت جداگانه باعث می‌شود تا امکان فهم مکانیزم‌ها و الگوهای حاکم بر سیستم از بین بروند. از این رو تفکر استراتژیک با بررسی اثر عوامل موثر محیطی و درونی سسیتم، تصویر یکپارچه‌ای از آن را ارائه می‌دهد.

در این مقاله، مفهوم تفکر سیستمی به عنوان موضوعی که برای هر شخص در تصمیم­گیری­‌های زندگی، شخصی و کاری مورد استفاده قرار می­‌گیرد بیان شد. نکته مهم در خصوص تفکر سیستمی توجه به رفتار کل سیستم به جای تک تک اجزاست. هم­چنین بیان شد که برای برخورداری از چنین تفکری باید­هایی وجود دارد، از جمله عدم بررسی هر یک از اجزا به صورت مجزا، توجه به تعامل و روابط بین اجزا و وجود هماهنگی بین تمامی اجزا. یکی دیگر از موارد مهم در تفکر سیستمی هنگام ارائه راهکار است که باید به دو نکته مهم، شامل افق زمانی و محدوده اثر راهکار توجه کرد. و در نهایت تمریناتی در جهت بهبود و ب­کارگیری تفکر سیستمی در موقعیت­‌های مختلف ارائه شده­‌است.

منابع و مراجع

https://coachingmall.ir/systems-thinking/

https://thesystemsthinker.com/guidelines-for-daily-systems-thinking-practice/

https://medium.com/design-voices/system-thinking-for-designers-e9f025698a32

0 replies

Leave a Reply

Want to join the discussion?
Feel free to contribute!

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *