چرا بکارگیری تفکر سیستمی در زندگی شخصی و کاری اهمیت دارد؟
تفکر سیستمی چیست؟
تفکر سیستمی یکی از موضوعاتی است که برای هر شخص به عنوان فرد، مدیر، کارمند و … در تصمیمگیریهای زندگی، شخصی و کاری مورد استفاده قرار میگیرد. تفکر سیستمی به ما میآموزد که باید به رفتار کل سیستم توجه کرد و کارایی هر جزء را در تعامل با سایر اجزای سیستم سنجید. تفکر سیستمی یعنی ریشهایتر و عمیقتر نگاه کردن به مسائل و مشکلات.
بعضی از مسائل و سیستمها هستند که قابل تجزیه به تکههای کوچک نیستند و تجزیه کردن آنها به بخشهای کوچک در اصل از بین بردن آنهاست و در خیلی از موارد با خرد کردن یک مسئله به مسائل کوچکتر حل آن سادهتر نمیشود. بنابراین این تفکر کمک میکند تا با افق بازتر و به صورت کلی به حل مسائل بپردازیم. چنین تفکری به ما کمک میکند که اگر عضوی از یک سیستم هستیم، بدانیم که رعایت تمام مکانیزمهای تعبیه شده در سیستم، در راستای رشد سیستم و در نهایت بقای من در سیستم است. به جای آنکه فکر کنیم مکانیزمها فقط برای شخص من تعبیه شدهاند.
الزامات تفکر سیستمی
- نباید به بررسی هر یک از اجزای سیستم به صورت مجزا پرداخت.
- به جای بهبود هر یک از اجزا به صورت جداگانه، بهبود کل سیستم باید در نظر گرفته شود.
- توجه به تعامل و رابطه بین اجزا. زیرا تغییر یکی از اجزا باعث تاثیرگذاری بر روی سایر اجزا یا کل سیستم میشود.
- سیستم باید به گونهای باشد که تمامی اجزای آن با یکدیگر هماهنگی داشته باشند.
وجود تعادل در سیستم
یکی از نکات مهم در تفکر سیستمی توجه به تاثیرپذیری اجزا از یکدیگر است. با توجه به رابطه موجود بین اجزا، هرگز نمیتوان به صورت مطلق درباره یکی از اجزا تصمیمگیری کرد. نکته مهم بعدی این است که زمانی یک سیستم به صورت بهینه عمل خواهد کرد که هر یک از اجزای آن، به منافع کل سیستم و نه فقط به منافع خود فکر کنند.
افق تحلیل در تفکر سیستمی
افق تحلیل در تفکر سیستمی به ما میآموزد تا در مواجهه با هر مشکل و چالشی، شتابزده تصمیمگیری نکنیم و برای ارائه راهکارهای پیشنهادی به دو نکته مهم توجه کنیم:
- افق زمانی راه حل: راهکاری که ارائه شده برای چه بازه زمانی موثر است؟ (برای مثال یک روز، یک ماه، یک سال)
- محدوده اثر راه حل: به معنای آن است که بدانیم راهکار ارائه شده بر چه محدودهای از مشکل تاثیرگذار است. (برای مثال راهحل ارائه شده تنها بخشی از مشکل یا کل مشکل را حل میکند.)
برای مثال در صنعت پوشاک توجه به افق زمانی و محدود اثر میتواند تاثیر قابل توجهی بر ارائه محصول کاربردی داشته باشد تا نیاز بازار و مشتری را در بهترین زمان ممکن ارائه دهد.
اثر مار کبرا
برای درک بهتر آنچه تا به اینجا درباره تفکر سیستمی گفته شد، خواندن داستان مار کبرا که سبب به وجود آمدن اصطلاح جهانی اثر مار کبرا شده، به شما کمک خواهد کرد.
سالها پیش تعداد مارهای کبرا در سطح شهر دهلی به شدت افزایش یافته بود. با توجه به وسعت این معضل، دولت تصمیم گرفت که از مشارکت شهروندان برای رفع این مشکل استفاده کند. به ازای هر مار مرده که تحویل دولت داده میشد، جایزه نقدی در نظر گرفته شد. راهکار ارائه شده در ابتدا بسیار موفقیتآمیز بود اما بعد از مدتی تعداد مارهای سطح شهر نه تنها کم نشد، بلکه بیشتر هم شد. علت آن کاملا واضح است…
پس از مدتی مشخص شد که مردم در خانههای خود مار پرورش میدهند تا به ازای تحویل مارهای مرده به دولت پول بیشتری دریافت کنند. دولت پس از رمزگشایی از این معما، اعلام کرد که دیگر برای مارهای کبرای مرده جایزه پرداخت نخواهد کرد. مردم که دیدند این کسب و کار دیگر رونق ندارد، تصمیم گرفتند مارها را از خانهی خود بیرون کنند. طبیعی است که هیچکس مار را کنار خانهی خودش رها نمیکرد. بنابراین هر فرد مارهای خود را به دورترین نقطه از خانهاش برد و رها کرد. حالا مشکل جدیدی به وجود آمد که حدس زدن آن کار راحتی است. هر کس مارهای خود را در دورترین نقطه از خانهی خود رها کرد.
در این داستان نه دولت و نه مردم تفکر سیستمی نداشتند. به خصوص مردمی که فقط به منافع خودشان فکر کرده بودند. اما در نهایت ضررش به خودشان و همهی مردم شهر رسیده بود. به طور کلی اثر مار کبرا به عواقب منفی ناخواسته اشاره دارد.
تمرین روزانه تفکر سیستمی
برای یادگیری و به کار بردن تفکر سیستمی در موقعیتهای مختلف به طور کلی تمرینها به دو دسته فردی و گروهی تقسیم میشوند.
تمرینهای فردی تفکر سیستماتیک:
- پرسیدن سوالات متفاوت که کمک به تعریف و حل مشکل میکند. سوالاتی به بررسی روابط پایهای و الگوهای رفتاری در طول زمان تمرکز دارد، پرسشهایی که سبب توجه بیشتر به عواقب ناخواسته میشود و سوالاتی که کمک میکند تا درک دیگران در مورد موقعیتهای مختلف را بیابیم.
- تجربهی بازههای زمانی متفاوت به معنای آن که به بازههای زمانی کوتاه اکتفا نکنیم. بازهی زمانی “حال” را گسترش بدهیم. در این صورت میتوانیم روابط را درک کنیم که پیش از آن قادر نبودیم. سرعت فرآیندها را کاهش دهیم تا بتوانیم به خوبی سیستم را درک کرده و با آن هماهنگ شویم.
- شناسایی سیستمهای اطراف خود که باعث شناخت بیشتر بازخوردها در موقعیتهای مختلف میشود.
تمرینهای گروهی تفکر سیستماتیک:
- یافتن یک مربی و حضور به عنوان کارآموز در کنار یک متفکر سیستمی در پروژههای و موقعیتهای مختلف.
- عضو بودن در گروه کتابخوانی و بحث و بررسی موضوعات خوانده شده.
- تشکیل انجمنهای یادگیری با کسانی که علاقهمند به تفکر سیستمی هستند، چه به صورت حضوری و چه به صورت آنلاین، جمع شوید. از اعضا بخواهید تجارب تجاری خود را با شما به اشتراک بگذارند و یکی را برای بحث در گروه انتخاب کنید.
تفکر سیستمی در طراحی
به کار بردن تفکر سیستمی در طراحی به معنای توجه به هر یک از عناصر طراحی مانند محصول، مصرفکننده و خدمات به صورت جداگانه نیست. بلکه توجه به کل سیستم به صورت همزمان که شامل تمامی عناصر طراحی است، میباشد.
همانطور که گفته شد، تفکر سیستمی تفکری کلنگر است. بنابراین توجه به اجزا به صورت جداگانه باعث میشود تا امکان فهم مکانیزمها و الگوهای حاکم بر سیستم از بین بروند. از این رو تفکر استراتژیک با بررسی اثر عوامل موثر محیطی و درونی سسیتم، تصویر یکپارچهای از آن را ارائه میدهد.
در این مقاله، مفهوم تفکر سیستمی به عنوان موضوعی که برای هر شخص در تصمیمگیریهای زندگی، شخصی و کاری مورد استفاده قرار میگیرد بیان شد. نکته مهم در خصوص تفکر سیستمی توجه به رفتار کل سیستم به جای تک تک اجزاست. همچنین بیان شد که برای برخورداری از چنین تفکری بایدهایی وجود دارد، از جمله عدم بررسی هر یک از اجزا به صورت مجزا، توجه به تعامل و روابط بین اجزا و وجود هماهنگی بین تمامی اجزا. یکی دیگر از موارد مهم در تفکر سیستمی هنگام ارائه راهکار است که باید به دو نکته مهم، شامل افق زمانی و محدوده اثر راهکار توجه کرد. و در نهایت تمریناتی در جهت بهبود و بکارگیری تفکر سیستمی در موقعیتهای مختلف ارائه شدهاست.
منابع و مراجع
https://coachingmall.ir/systems-thinking/
https://thesystemsthinker.com/guidelines-for-daily-systems-thinking-practice/
https://medium.com/design-voices/system-thinking-for-designers-e9f025698a32
Leave a Reply
Want to join the discussion?Feel free to contribute!